O wapnowaniu

O wapnowaniu

Każdy żywy organizm dla swojego rozwoju potrzebuje odpowiednich warunków. Żywymi organi­zmami są też uprawiane przez człowieka rośliny. Prowadząc  ich uprawę chcemy uzyskać maksy­malne jej efekty w postaci wysokich i zdrowych plonów. W procesie tym często nie doceniamy roli wapna, w glebie zapominając o jego strategicznym znaczeniu w wszystkich reakcjach  zachodzą­cych zarówno w warstwie uprawnej jak i samej roślinie. Skutkiem braku regularnego stosowania nawozów wapniowych jest fakt, że udział gleb bardzo kwaśnych i kwaśnych w Polsce przekracza 50%. Powszechnie zapominamy, że uprawa gleb naturalnie prowadzi do ich zakwaszania. Jeżeli po­przez wapnowanie nie pomożemy glebie neutralizować jej kwaśnego odczynu, proces zakwaszania będzie się pogłębiał a plony będą maleć. Warto bliżej poznać niezwykle skuteczną rolę tlenku wap­nia (CaO) w odkwaszaniu gleb i systematycznie z niej korzystać by pomóc roślinom w ich prawi­dłowym rozwoju, a sobie zapewnić optymalne uprawy i obfite plony .

Co zakwasza  gleby uprawne.

Oprócz naturalnych źródeł zakwaszania gleb jakimi są:

  • wietrzenie gleby;
  • mineralizacja materii organicznej;
  • oddychanie korzeni roślin;
  • utlenianie azotu amonowego gleby;
  • pobieranie kationów przez rośliny;
  • wymywanie kationów;

mamy też źródła antropogeniczne to znaczy pośrednio bądź bezpośrednio zależne od działania czło­wieka i warunków atmosferycznych w procesie uprawy gleby.

Zaliczamy do nich:

  • utlenianie azotu amonowego do azotanów w nawozach naturalnych i mineralnych nawozach azotowych
  • utlenianie siarki elementarnej  wprowadzonej z nawozami do gleby
  • kwaśne deszcze

Stosując nawozy azotowe, głównie amonowe, azot amidowy oraz siarkę elementarną, zwiększamy intensywność procesów zakwaszania gleb.

Warto pamiętać że 1 kg azotu amonowego z nawozu mineralnego wywołuje zakwaszenie, któ­re do zneutralizowania wymaga około dwukrotnie większej CaO.  Podobnie zakwaszenie wy­wołane dodatkiem 1 kg S  wymaga 1,75 kg  CaO do neutralizacji.

 

Dla zneutralizowania skutków zakwaszenia wywołanego stosowaniem nawozów mineralnych ko­niecznym zabiegiem jest WAPNOWANIE z zastosowaniem dawek CaO jak w tabeli

 

 

 

 

Nawóz mineralny:

Dawka nawozów wapniowych niezbędnych do neutralizacji

100 kg nawozów mineralnych

Nawóz wapniowy we­glanowo-kredowy – kreda 30% CaO

Nawóz wapniowy wę­glanowy 50% CaO

Nawóz wapniowy tlenkowy – 60% CaO

Fosforan amonu, DAP

120

72

60

Fosforan amonu, MAP

80

48

40

mocznik

307

184

153

RSM-28

140

84

70

Saletra amonowa

114

68

57

Saletrzak

57

34

28

Siarczan amonu

280

168

140

Siarka elementarna

560

336

280

 

Skutki zakwaszenia gleb. 

Zakwaszenie jest jednym z głównych czynników zakłócających funkcjonowanie wszystkich środo­wisk mających bezpośredni bądź pośredni wpływ na zdrowie człowieka. Np. znane są dowody wpływu zakwaszenia gleb na rozwój choroby Alzheimera.

Najbardziej znane skutki zakwaszenia to:

  • uruchamianie się toksycznego glinu, oraz nadmierna akumulacja manganu, co hamuje wzrost korzeni roślin ( pH ˂ 5,5 ),
  • zubożenie glebowego kompleksu sorpcyjnego,
  • zmniejszenie aktywności mikroorganizmów rozkładających resztki roślinne, utleniających azot amonowy do azotanów, oraz wiążących azot atmosferyczny,
  • zwiększenie aktywności mikroorganizmów redukujących NO3 – do N2 O co w konsekwencji powoduje wzrost intensywności promieniowania UV,
  • uwstecznianie składników mineralnych wprowadzanych do gleby z nawozami.

Wszystkie te czynniki wpływają na kształtowanie się środowiska glebowego z którego korzystają uprawiane rośliny. Ich plonowanie w głównej mierze jest zależne od optymalnego dla nich odczynu gleby. Większość uprawianych w naszym kraju roślin toleruje odczyn od lekko-kwaśnego do obo­jętnego. Tylko niektóre rośliny zdecydowanie lepiej plonują w stanowiskach o odczynie kwaśnym jak: łubin żółty, ziemniak, owies czy seradela,  lub zasadowym jak np lucerna i konopie.

 

Pomiar kwasowości gleby to konieczna czynność przed wapnowaniem. 

Możemy go wykonać w Okręgowych Stacjach Chemiczno-Rolniczych, bądź bezpośrednio na polu za pomocą aparatów wskaźnikowych. Zagadnienie to przybliży zainteresowanym zaprezentowany film:

„Pobieranie próbek gleby do badań”  https://www.youtube.com/watch?v=ekrF6KmTn0w

Ustalenie odczynu pH, znajomość agronomiczna gleby, oraz rodzaj uprawianych roślin, pozwolą   określić  konieczną ilość CaO/ ha.

W tej decyzji pomocne mogą być poniższe tabele

 

Dawka wapna w zależności od kategorii agronomicznej i potrzeb wapnowania w t CaO/ha

 

Kategoria

agronomiczna

gleby

Podział potrzeb wapnowania

Konieczne

( pH˂4,0 )

Potrzebne

( pH 4,1- 4,5 )

Wskazane

( pH 4,6 – 5,0 )

Ograniczone

( pH 5,1 – 5,5 )

Ciężka

6,0

3,0

2,0

1,0

Średnia

4,5

4,5

1,7

1,0

Lekka

3,5

2,5

1,5

Bardzo lekka

3,0

2,0

1,0

 

Optymalne zakresy pH dla wybranych roślin rolniczych i warzyw.

Wrażliwość roślin
na kwaśny odczyn

Gatunki roślin

Optymalne pH gle­by

MAŁO WRAŻLIWE

łubin,seradela, len, trawy

5,1 – 5,5

ŚREDNIO WRAŻLIWE

owies, ziemniaki, mieszanki zbożowe,
mieszanki pastewne, pomidor, rabarbar,
chrzan.

5,6 – 6,0

WRAŻLIWE

pszenica, rzepak, bobik, łubin biały, łubin
wąskolistny.

6,1 – 6,5

BARDZO  WRAŻLIWE

burak, kukurydza, jęczmień, lucerna,
koniczyna, soja, cebula, fasola szparag.,
groch, kapusta, marchew, pietruszka,
ogórek, rzodkiewka, sałata, seler, por.

6,6 – 7,0

 

Wybór rodzaju wapna nawozowego.

Ze względu na formę chemiczną wapna, która odgrywa  decydującą rolę w jego skuteczności, roz­różniamy nawozy wapniowe:

  • tlenkowe,
  • tlenkowo-magnezowe,
  • węglanowe,
  • węglanowo-magnezowe,
  • kredy.

W każdej grupie tych nawozów mamy do dyspozycji zarówno odmiany pyliste jak i granulowane.

Szczegółowy podział nawozów wapniowych reguluje Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 8 września 2010 r. (Dz.U.Nr.183, poz 1229).

Forma nawozu jest jednym z ważniejszych czynników decydujących o efektywności wapnowa­nia, a zatem o szybkości odkwaszania gleby. Decydującą rolę w tym zakresie odgrywa rozpuszczal­ność nawozu wapniowego w wodzie.
Forma tlenkowa, gdzie składnikiem jest tlenek wapnia CaO powstały w wyniku prażenie /wypala­nia/ skały wapiennej, rozpuszcza się najłatwiej, co sprawia, że ta forma wapna jest najbardziej sku­teczna.
Znacznie trudniej natomiast rozpuszczają się formy węglanowe powstałe z przemielenia skał wa­piennych niewypalonych.

Rozpuszczalność w wodzie określonej formy wapna

Forma wapna nawozowego

Tlenkowa

węglanowa

% wapnia (CaO)

powyżej 60

Powyżej 40

 litry wody potrzebne do rozpuszczenia 1 kg nawo­zu

760

66 000

 

Istotnym wskaźnikiem jakości wapna nawozowego jest tzw. reaktywność, oznaczana głównie dla form węglanowych. Formy tlenkowe /CaO/ reaktywność mają zbliżoną do 100

Wapna tlenkowe /palone/ polecane są przede wszystkim na gleby ciężkie, gliniaste i średnie a wę­glanowe — na lekkie, piaszczyste. Charakteryzują się one wyjątkową skutecznością, co pozwala maksymalnie skrócić czas doprowadzenia gleby do odpowiedniego odczynu i właściwej struktury.

W grupie nawozów węglanowych spotykamy bogatą ofertę granulatów. Są wśród nich również kre­dy skalne i pojeziorne charakteryzujące się wysokim wskaźnikiem reaktywności wynikającym za­równo z rodzaju skały macierzystej jak też wysokiego rozdrobnienia substancji tworzącej granulę.

Znając potrzeby CaO wynikające z powyższych uwarunkowań, oraz możliwości wyboru wapna na­wozowego, możemy do wapnowania użyć najbardziej korzystny rodzaj nawozu wapniowego, uzy­skując dzięki temu najlepsze efekty.

Ułatwieniem może być poniższa tabela.

 

Zależność dawki wapna od kategorii argonomicznej i klasy potrzeb wapnowania w tonach masy towarowej wapna /ha

Kategoria

argonomiczna

gleby

Przedział  potrzeb wapnowania

konieczne

potrzebne

wskazane

ograniczone

CaO1

70%

CaO2

50%

CaO1

70%

CaO2

50%

CaO1

70%

CaO2

50%

CaO1

70%

CaO2

50%

Ciężka

8,6

12,0

4,3

6,0

2,8

4,0

1,5

2,0

Średnia

6,4

9,0

4,3

6,0

2,4

3,4

1,5

2,0

Lekka

4,9

7,0

3,6

5,0

2,1

3,0

Bardzo lekka

1,4

6,0

0,8

4,0

0,5

2,0

1  Nawóz wapniowy tlenkowy – CaO 70%,       2  Nawóz wapniowy węglanowy – CaO 50%

Pamiętając, że gleba traci rocznie ok. 140 kg CaO na 1 ha, należy sukcesywnie uzupełniać wy­stępujący ubytek i poprawiać odczyn (pH) dostosowując go do poziomu odpowiedniego dla upra­wianych roślin. Należy też pamiętać o konieczności uzupełniania w glebie MAGNEZU  – Mg2+ który jest pierwiastkiem niezbędnym dla każdej rośliny.

Jego rola polega głównie na:

  • zapewnianiu efektywnego pobierania i przetwarzania azotu w plon,
  • zwiększaniu zawartości białka w paszach, ziarnie i nasionach,
  • poprawie wartości wypiekowej ziarna,
  • zwiększaniu  zawartości tłuszczu w nasionach roślin strączkowych i oleistych,
  • podnoszeniu poziomu zdrowotności uprawianych roślin co ma przemożny wpływ zdrowie nasze i zwierząt

Ubytek wapna i magnezu w glebie powodowany pobieraniem tych pierwiastków przez upra­wiane rośliny w kg Ca i Mg /1 tonę plonu użytkowego wraz z masą plonu ubocznego

Roślina uprawna

Pobranie jednostkowe

kg/t plonu

Roślina uprawna

Pobranie jednostkowe

kg/t plonu

Ca

Mg

Ca

Mg

Pszenica ozima

5,0

2,5

Burak cukrowy

1,5

0,85

Rzepak ozimy

50,0

8,0

Burak pastewny

1,5

0,60

Jęczmień jary

6,0

2,0

Ziemniaki

0,75

0,90

Kukurydza

7,0

4,0

Groch

20,0

5,0

Koniczyna czerwona

16,0

3,0

Lucerna

20,0

4,0

 

Kiedy wapnować ?

Wybierając termin wapnowania powinniśmy uwzględniać zarówno kalendarzowy okres wysiewu, jak też miejsce zabiegu w zmianowaniu roślin, czyli tzw. agrotechniczny termin wapnowania.

Wybierając agrotechniczny termin wapnowania powinno się przestrzegać kilku istotnych zasad:

  • na glebach lekkich i bardzo lekkich, które wymuszają uprawę roślin mniej wymagających pod względem odczynu pH, wapnowanie przeprowadza się częściej, lecz w mniejszych dawkach,
  • wapnować powinno się pod przedplon roślin wrażliwych, a więc najczęściej pod zboża. Je­żeli tego nie uczyniono, wapnujemy po zbiorze przedplonu,
  • zabieg wapnowania można  wykonać jesienią pod orkę zimową,
  • jeżeli wszystkie terminy minęły można wapnować w warunkach bezśnieżnej zimy na glebę zamarzniętą  max do 25  cm, oraz wczesną wiosną,
  • wiosną możemy wykonać tzw. wapnowanie ratujące rośliny, które źle przezimowały, stosu­jąc wapna węglanowe a szczególnie korzystne  w tej sytuacji kredy,
  • wapnowania nie wolno wykonywać w połączeniu z nawożeniem obornikiem, oraz niektóry­mi nawozami mineralnym, by nie powodować utleniania amoniaku do atmosfery i uwstecz­niania się fosforu,
  • uwzględniać skuteczność wybranego wapna a szczególnie czas potrzebny do jego rozkładu i reakcji w glebie,

 

Efekty wapnowania

Wapnowanie, jako zabieg odkwaszający wpływa na podnoszenie urodzajności gleb po­przez:

  • poprawę właściwości fizycznych, chemicznych i biologicznych,
  • dodatni wpływ na proces rozkładu substancji organicznej, tworzenie próchni­cy i przemiany azotu,
  • zmniejszenie toksycznego działania glinu i manganu,
  • zwiększenie przyswajalności makroelementów – fosforu, potasu i magnezu,
  • poprawę przyswajalności mikroelementów przez rośliny,
  • uaktywnienie rozwoju korzystnej mikroflory,
  • ograniczenie dostępności dla szeregu metali ciężkich,
  • zwiększenie efektywności nawożenia organicznego i mineralnego
  • wyraźne zwiększenie  plonowania roślin,
  • polepszenie jakości zdrowotnych i technologicznych płodów rolnych

 

Biorąc pod uwagę korzyści  osiągane w wyniku wapnowania nie tylko na plonowanie uprawianych roślin, ale w konsekwencji na nasze zdrowie, w zderzeniu z niskimi w stosunku do efektów nakła­dami   finansowymi, zabieg ten w uprawie gleby powinien być traktowany priorytetowo.

Skuteczność pozostałych działań zmierzających do  osiągania wysokich i zdrowych plonów będzie wówczas zdecydowanie bliższa naszym oczekiwaniom.

 

Źródło informacji:

ABC wapnowania: W. Grzebisz

                                W. Szczepaniak

                                J.B. Diatta

                                 R. Kulpa

FIRMA GOSPODARCZO HANDLOWA AGRIA SP Z O.O.

X