Każdy żywy organizm dla swojego rozwoju potrzebuje odpowiednich warunków. Żywymi organi­zmami są też uprawiane przez człowieka rośliny. Prowadząc  ich uprawę chcemy uzyskać maksy­malne jej efekty w postaci wysokich i zdrowych plonów. W procesie tym często nie doceniamy roli wapna, w glebie zapominając o jego strategicznym znaczeniu w wszystkich reakcjach  zachodzą­cych zarówno w warstwie uprawnej jak i samej roślinie. Skutkiem braku regularnego stosowania nawozów wapniowych jest fakt, że udział gleb bardzo kwaśnych i kwaśnych w Polsce przekracza 50%. Powszechnie zapominamy, że uprawa gleb naturalnie prowadzi do ich zakwaszania. Jeżeli po­przez wapnowanie nie pomożemy glebie neutralizować jej kwaśnego odczynu, proces zakwaszania będzie się pogłębiał a plony będą maleć. Warto bliżej poznać niezwykle skuteczną rolę tlenku wap­nia (CaO) w odkwaszaniu gleb i systematycznie z niej korzystać by pomóc roślinom w ich prawi­dłowym rozwoju, a sobie zapewnić optymalne uprawy i obfite plony .

Co zakwasza  gleby uprawne.

Oprócz naturalnych źródeł zakwaszania gleb jakimi są:

• wietrzenie gleby;
• mineralizacja materii organicznej;
• oddychanie korzeni roślin;
• utlenianie azotu amonowego gleby;
• pobieranie kationów przez rośliny;
• wymywanie kationów;

mamy też źródła antropogeniczne to znaczy pośrednio bądź bezpośrednio zależne od działania czło­wieka i warunków atmosferycznych w procesie uprawy gleby.

Zaliczamy do nich:

• utlenianie azotu amonowego do azotanów w nawozach naturalnych i mineralnych nawozach azotowych
• utlenianie siarki elementarnej  wprowadzonej z nawozami do gleby
• kwaśne deszcze

Stosując nawozy azotowe, głównie amonowe, azot amidowy oraz siarkę elementarną, zwiększamy intensywność procesów zakwaszania gleb.

Warto pamiętać że 1 kg azotu amonowego z nawozu mineralnego wywołuje zakwaszenie, któ­re do zneutralizowania wymaga około dwukrotnie większej CaO.  Podobnie zakwaszenie wy­wołane dodatkiem 1 kg S  wymaga 1,75 kg  CaO do neutralizacji.

Dla zneutralizowania skutków zakwaszenia wywołanego stosowaniem nawozów mineralnych ko­niecznym zabiegiem jest WAPNOWANIE z zastosowaniem dawek CaO jak w tabeli

Skutki zakwaszenia gleb. 

Zakwaszenie jest jednym z głównych czynników zakłócających funkcjonowanie wszystkich środo­wisk mających bezpośredni bądź pośredni wpływ na zdrowie człowieka. Np. znane są dowody wpływu zakwaszenia gleb na rozwój choroby Alzheimera.

Najbardziej znane skutki zakwaszenia to:

• uruchamianie się toksycznego glinu, oraz nadmierna akumulacja manganu, co hamuje wzrost korzeni roślin ( pH ˂ 5,5 ),
• zubożenie glebowego kompleksu sorpcyjnego,
• zmniejszenie aktywności mikroorganizmów rozkładających resztki roślinne, utleniających azot amonowy do azotanów, oraz wiążących azot atmosferyczny,
• zwiększenie aktywności mikroorganizmów redukujących NO₃ – do N₂ O co w konsekwencji powoduje wzrost intensywności promieniowania UV,
• uwstecznianie składników mineralnych wprowadzanych do gleby z nawozami.

Wszystkie te czynniki wpływają na kształtowanie się środowiska glebowego z którego korzystają uprawiane rośliny. Ich plonowanie w głównej mierze jest zależne od optymalnego dla nich odczynu gleby. Większość uprawianych w naszym kraju roślin toleruje odczyn od lekko-kwaśnego do obo­jętnego. Tylko niektóre rośliny zdecydowanie lepiej plonują w stanowiskach o odczynie kwaśnym jak: łubin żółty, ziemniak, owies czy seradela,  lub zasadowym jak np lucerna i konopie.

Pomiar kwasowości gleby to konieczna czynność przed wapnowaniem. 

Możemy go wykonać w Okręgowych Stacjach Chemiczno-Rolniczych, bądź bezpośrednio na polu za pomocą aparatów wskaźnikowych. Zagadnienie to przybliży zainteresowanym zaprezentowany film:

„Pobieranie próbek gleby do badań”  https://www.youtube.com/watch?v=ekrF6KmTn0w

Ustalenie odczynu pH, znajomość agronomiczna gleby, oraz rodzaj uprawianych roślin, pozwolą   określić  konieczną ilość CaO/ ha.

W tej decyzji pomocne mogą być poniższe tabele

Dawka wapna w zależności od kategorii agronomicznej i potrzeb wapnowania w t CaO/ha

Optymalne zakresy pH dla wybranych roślin rolniczych i warzyw.

Wybór rodzaju wapna nawozowego.

Ze względu na formę chemiczną wapna, która odgrywa  decydującą rolę w jego skuteczności, roz­różniamy nawozy wapniowe:

• tlenkowe,
• tlenkowo-magnezowe,
• węglanowe,
• węglanowo-magnezowe,
• kredy.

W każdej grupie tych nawozów mamy do dyspozycji zarówno odmiany pyliste jak i granulowane.

Szczegółowy podział nawozów wapniowych reguluje Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 8 września 2010 r. (Dz.U.Nr.183, poz 1229).

Forma nawozu jest jednym z ważniejszych czynników decydujących o efektywności wapnowa­nia, a zatem o szybkości odkwaszania gleby. Decydującą rolę w tym zakresie odgrywa rozpuszczal­ność nawozu wapniowego w wodzie.
Forma tlenkowa, gdzie składnikiem jest tlenek wapnia CaO powstały w wyniku prażenie /wypala­nia/ skały wapiennej, rozpuszcza się najłatwiej, co sprawia, że ta forma wapna jest najbardziej sku­teczna.
Znacznie trudniej natomiast rozpuszczają się formy węglanowe powstałe z przemielenia skał wa­piennych niewypalonych.

Rozpuszczalność w wodzie określonej formy wapna

Istotnym wskaźnikiem jakości wapna nawozowego jest tzw. reaktywność, oznaczana głównie dla form węglanowych. Formy tlenkowe /CaO/ reaktywność mają zbliżoną do 100

Wapna tlenkowe /palone/ polecane są przede wszystkim na gleby ciężkie, gliniaste i średnie a wę­glanowe — na lekkie, piaszczyste. Charakteryzują się one wyjątkową skutecznością, co pozwala maksymalnie skrócić czas doprowadzenia gleby do odpowiedniego odczynu i właściwej struktury.

W grupie nawozów węglanowych spotykamy bogatą ofertę granulatów. Są wśród nich również kre­dy skalne i pojeziorne charakteryzujące się wysokim wskaźnikiem reaktywności wynikającym za­równo z rodzaju skały macierzystej jak też wysokiego rozdrobnienia substancji tworzącej granulę.

Znając potrzeby CaO wynikające z powyższych uwarunkowań, oraz możliwości wyboru wapna na­wozowego, możemy do wapnowania użyć najbardziej korzystny rodzaj nawozu wapniowego, uzy­skując dzięki temu najlepsze efekty.

Ułatwieniem może być poniższa tabela.

Zależność dawki wapna od kategorii argonomicznej i klasy potrzeb wapnowania w tonach masy towarowej wapna /ha

¹  Nawóz wapniowy tlenkowy – CaO 70%,       ²  Nawóz wapniowy węglanowy – CaO 50%

Pamiętając, że gleba traci rocznie ok. 140 kg CaO na 1 ha, należy sukcesywnie uzupełniać wy­stępujący ubytek i poprawiać odczyn (pH) dostosowując go do poziomu odpowiedniego dla upra­wianych roślin. Należy też pamiętać o konieczności uzupełniania w glebie MAGNEZU  – Mg²⁺ który jest pierwiastkiem niezbędnym dla każdej rośliny.

Jego rola polega głównie na:

• zapewnianiu efektywnego pobierania i przetwarzania azotu w plon,
• zwiększaniu zawartości białka w paszach, ziarnie i nasionach,
• poprawie wartości wypiekowej ziarna,
• zwiększaniu  zawartości tłuszczu w nasionach roślin strączkowych i oleistych,
• podnoszeniu poziomu zdrowotności uprawianych roślin co ma przemożny wpływ zdrowie nasze i zwierząt

Ubytek wapna i magnezu w glebie powodowany pobieraniem tych pierwiastków przez upra­wiane rośliny w kg Ca i Mg /1 tonę plonu użytkowego wraz z masą plonu ubocznego

Kiedy wapnować ?

Wybierając termin wapnowania powinniśmy uwzględniać zarówno kalendarzowy okres wysiewu, jak też miejsce zabiegu w zmianowaniu roślin, czyli tzw. agrotechniczny termin wapnowania.

Wybierając agrotechniczny termin wapnowania powinno się przestrzegać kilku istotnych zasad:

• na glebach lekkich i bardzo lekkich, które wymuszają uprawę roślin mniej wymagających pod względem odczynu pH, wapnowanie przeprowadza się częściej, lecz w mniejszych dawkach,
• wapnować powinno się pod przedplon roślin wrażliwych, a więc najczęściej pod zboża. Je­żeli tego nie uczyniono, wapnujemy po zbiorze przedplonu,
• zabieg wapnowania można  wykonać jesienią pod orkę zimową,
• jeżeli wszystkie terminy minęły można wapnować w warunkach bezśnieżnej zimy na glebę zamarzniętą  max do 25  cm, oraz wczesną wiosną,
• wiosną możemy wykonać tzw. wapnowanie ratujące rośliny, które źle przezimowały, stosu­jąc wapna węglanowe a szczególnie korzystne  w tej sytuacji kredy,
• wapnowania nie wolno wykonywać w połączeniu z nawożeniem obornikiem, oraz niektóry­mi nawozami mineralnym, by nie powodować utleniania amoniaku do atmosfery i uwstecz­niania się fosforu,
• uwzględniać skuteczność wybranego wapna a szczególnie czas potrzebny do jego rozkładu i reakcji w glebie,

Efekty wapnowania

Wapnowanie, jako zabieg odkwaszający wpływa na podnoszenie urodzajności gleb po­przez:

• poprawę właściwości fizycznych, chemicznych i biologicznych,
• dodatni wpływ na proces rozkładu substancji organicznej, tworzenie próchni­cy i przemiany azotu,
• zmniejszenie toksycznego działania glinu i manganu,
• zwiększenie przyswajalności makroelementów – fosforu, potasu i magnezu,
• poprawę przyswajalności mikroelementów przez rośliny,
• uaktywnienie rozwoju korzystnej mikroflory,
• ograniczenie dostępności dla szeregu metali ciężkich,
• zwiększenie efektywności nawożenia organicznego i mineralnego
• wyraźne zwiększenie  plonowania roślin,
• polepszenie jakości zdrowotnych i technologicznych płodów rolnych

Biorąc pod uwagę korzyści  osiągane w wyniku wapnowania nie tylko na plonowanie uprawianych roślin, ale w konsekwencji na nasze zdrowie, w zderzeniu z niskimi w stosunku do efektów nakła­dami   finansowymi, zabieg ten w uprawie gleby powinien być traktowany priorytetowo.

Skuteczność pozostałych działań zmierzających do  osiągania wysokich i zdrowych plonów będzie wówczas zdecydowanie bliższa naszym oczekiwaniom.

Źródło informacji:

ABC wapnowania: W. Grzebisz

                                W. Szczepaniak

                                J.B. Diatta

                                 R. Kulpa